สำหรับแวดวงการตีพิมพ์วารสารวิชาการ คงปฏิเสธไม่ได้ว่า หากต้นฉบับของนักวิชาการท่านใดได้รับการตีพิมพ์ในฐานข้อมูลนานาชาติ คงเป็นความท้าทายและรู้สึกยินดีในความสำเร็จนั้น แต่หากมองมุมการพัฒนาวารสารวิชาการทั้งเล่ม หรือนำวารสารวิชาการไทยผลักดันให้สามารถบรรจุในฐานข้อมูลนานาชาติได้สำเร็จ คงเป็นภารกิจที่นักวิชาการหลายท่านคงเข้าใจดีว่ามีความท้าทายมากขึ้นหลายเท่า  “ไกลแต่ใกล้” คือ คำอธิบายเส้นทางวารสารวิชาการไทยไปสู่นานาชาติ นอกจากการฝ่าแรงต้านเรื่องอิทธิพลทางภาษาและการสื่อสารในระดับสากลแล้ว ยังมีองค์ประกอบหลายอย่างที่วารสารฯ ในระดับชาติต้องเตรียมความพร้อม

บทความนี้เป็นการสกัดองค์ความรู้จากการจัดโครงการ “การบรรยายและแลกเปลี่ยนเรียนรู้เพื่อเตรียมความพร้อมวารสารศิลปศาสตร์เข้าสู่ฐานข้อมูล Scopus” เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2564 โดย รองศาสตราจารย์ ดร.ศุภกรณ์ ภู่เจริญศิลป์ บรรณาธิการวารสาร LEARN ที่รับหน้าที่เป็นวิทยากรผู้ให้ความรู้กับคณะทำงานวารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และแม้ว่า เป้าหมายการบรรจุวารสารวิชาการไทยในฐานข้อมูลนานาชาตินั้นเป็นเป้าหมายที่ดูห่างไกล แต่มีเงื่อนไขที่วารสารวิชาการไทยสามารถเริ่มต้น และดำเนินการได้ในประเด็นใกล้ ๆ ที่สามารถจัดการได้ทันที เสมือนการเริ่มต้นปรับปรุงและออกแบบบ้าน หรือออกแบบโครงสร้างกองบรรณาธิการนั่นเอง 

การสร้างบ้าน เจ้าของบ้านจำเป็นต้องรู้จักบริบทของบ้านอย่างดีพอ รู้ตัวตนของผู้อาศัย จึงสามารถสร้างบ้านที่เป็นเหมือนภาพแทนของสมาชิกภายในบ้าน ประหนึ่งการสร้างเอกลักษณ์ของวารสารวิชาการ ผ่านการกำหนดขอบข่ายเนื้อหาที่ชัดเจน บ่งบอกพื้นทีทางองค์ความรู้ที่วารสารวิชาการเปิดต้อนรับ  อาทิ วารสารศิลปะศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ คือ ความหลากหลายของศาสตร์ที่รวมกันในวารสาร 1 เล่ม ทั้งภาษาศาสตร์ วัฒนธรรมศึกษา และสังคมศาสตร์ ที่เข้ามาอยู่ร่วมกันในบ้านเดียวกัน แต่ในความหลากหลายนั้น ก็มีความพยายามจัดการพื้นที่และทิศทางความรู้ที่เดินไปด้วยกันได้ 

สมาชิกภายในบ้าน  หรือ สมาชิกกองบรรณาธิการ จำเป็นต้องมีความเชี่ยวชาญในศาสตร์ที่โครงสร้างขอบข่ายเนื้อหาวารสารวิชาการกำหนด หากพิจารณาตามมาตรฐานของ Scopus สมาชิกกองบรรณาธิการต้องมีความเชี่ยวชาญและมาจากหลากหลายหน่วยงาน มีผลงานตีพิมพ์ในระดับนานาชาติ และมีความพร้อมต้อนรับสมาชิกผู้เขียนต้นฉบับที่ส่งมาพิจารณาภายใต้ขอบข่ายองค์ความรู้ที่เชี่ยวชาญ

การสื่อสาร  คือ หัวใจสำคัญในการทำงานของกองบรรณาธิการ ทั้งระบบสื่อสารภายใน ระหว่างสมาชิกภายในกองบรรณาธิการเพื่อการดำเนินงานร่วมกัน และระบบการสื่อสารภายนอก การสื่อสารกับผู้เขียน ผู้ทรงคุณวุฒิ ได้อย่างมีระบบ เช่น การมี website วารสารที่มีคุณภาพมีการประชาสัมพันธ์การเปิดรับบทความประชาสัมพันธ์กระบวนการพัฒนาต้นฉบับ (Work flowchart) ในแต่ละขั้นตอนได้อย่างชัดเจน ทั้งนี้การใช้ภาษาอังกฤษ ภาษากลางในการสื่อสารสากลนั่นเป็นเรื่องที่สำคัญในการประชาสัมพันธ์วารสารฯ เพื่อเปิดรับสมาชิกกลุ่มนักวิชาการต่างประเทศเข้ามาตีพิมพ์ผลงาน โดยการเผยแพร่รูปเล่มวารสารวิชาการ จำเป็นต้องเป็นภาษาอังกฤษที่ดำเนินการแล้วต่อเนื่อง 2 ปี

กติกาภายในตัวบ้าน บ้านที่ไม่มีกติกาย่อมไร้หลักการและทิศทางดำเนินงาน วารสารวิชาการจึงต้องมีกติกาสำหรับสมาชิกภายในบ้านทุกกลุ่มคนทั้งกติกาภายในกองบรรณาธิการ กติกาสำหรับผู้ทรงคุณวุฒิ กติกาในกระบวนการประเมินหรือกลั่นกรองผลงาน รวมถึงกติการในการกลั่นกรองคุณภาพต้นฉบับในประเด็น เนื้อหาที่มีคุณภาพสอดคล้องกับ Aim และ Scope หรือ ทิศทางของวารสารฯ ระเบียบวิธีวิจัย คุณภาพการใช้ภาษาอังกฤษในการสื่อสารเชิงวิชาการ รวมถึงมีกติกาในการตอบรับหรือปฏิเสธการตีพิมพ์บทความที่ชัดเจน มีเหตุผลทางวิชาการรองรับ

ทั้งหมดนี้ เป็นเพียงสาระเบื้องต้นที่สกัดมาออกมา เพื่อขยาย แบ่งปัน องค์ความรู้ กับกัลยาณมิตรวารสารวิชาการไทยที่มีเป้าหมายระยะไกลเช่นเดียวกับวารสารศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ซึ่งเป็นเพียงจุดเริ่มต้นเล็ก ๆ ในการหันมามองบ้านหลังเดิม นั่นคือ วารสารไทย ๆ ของเรา ค่อย ๆ พัฒนาคุณภาพให้ใกล้เคียงกับคุณภาพวารสารวิชาการในระดับนานาชาติ ซึ่งแน่นอนว่าไม่ใช่การเปลี่ยนแปลงแบบพลิกฝ่ามือ แต่คือการปรับปรุงเป้าหมายในระยะใกล้ เพื่อตอบสนองเป้าหมายระยะไกล ที่ต้องอาศัยการปรับปรุง ปรับตัว และการทำความเข้าใจองคาพยพที่มีความหลากหลายแบบ Liberal Arts เพื่อพัฒนาสู่ระดับสากลไปด้วยกัน